Hãy thành thật trả lời câu hỏi sau: Bạn đã bao giờ ngồi giữa giảng đường đại học, nghe giảng môn Triết học Mác – Lênin (hoặc một môn nào đó bạn không biết bao giờ dùng đến) và tự hỏi: “Mình đang làm gì ở đây vậy?” hay “mình nên áp dụng kiến thức này như thế nào trong tương lai?”, “thật sự điều này sẽ giúp bản thân thành công trong tương lai chứ?”.
Một báo cáo mới từ Indeed cho thấy 51% Gen Z tại Mỹ tin rằng bằng đại học không xứng đáng với số tiền họ đã bỏ ra. Và điều đáng nói là – không phải do họ thiếu cố gắng, mà vì bức tranh giáo dục – việc làm – thu nhập ngày nay đã khác xưa rất nhiều.
Khi Gen Z nghi ngờ bằng cấp đại học
Trong khi cha mẹ bạn từng xem đại học là “chiếc vé vàng” để thoát nghèo, thì Gen Z lại đang đặt dấu hỏi: “Học đại học có thật sự đảm bảo một tương lai tốt đẹp như lời hứa?”
Với mức học phí ngày càng tăng, kèm theo đó là nợ vay sinh viên “đè đầu cưỡi cổ”, nhiều người trẻ bắt đầu tính bài toán thực tế: học 4 năm ra trường, chưa chắc kiếm được công việc tốt, thu nhập không tương xứng với chi phí – thì học để làm gì?
Không ngạc nhiên khi một nửa Gen Z cảm thấy bằng cấp là một khoản đầu tư không đáng.
Sự khác biệt thế hệ: Khi cha mẹ tin đại học, con cái thì không chắc
Thế hệ Millennials (1981–1996) – anh chị của Gen Z – phần đông vẫn tin vào giá trị của đại học, dù cũng bắt đầu cảm thấy hoài nghi (39% nói bằng cấp không đáng).
Còn Gen X (1965–1980) – chính là các bậc phụ huynh của Gen Z – đa phần vẫn xem bằng đại học như “tối quan trọng”. Chỉ 32% trong số họ cho rằng bằng cấp không đáng.
Đây không chỉ là sự khác biệt trong nhận thức – mà còn là hệ quả của bối cảnh kinh tế, xã hội khác nhau:
Thời thế thay đổi, niềm tin cũng phải cập nhật.
AI và thị trường lao động: Bằng cấp không còn là “vé thông hành” duy nhất
Sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa đang làm rung chuyển thị trường lao động toàn cầu. Nhiều công việc truyền thống bị thay thế hoặc biến đổi nhanh đến mức chương trình học đại học không theo kịp.
Lấy ví dụ:
- Kỹ năng viết báo cáo bằng Excel? AI làm còn nhanh hơn.
- Thiết kế slide thuyết trình? Canva và AI lo.
- Lập trình? GitHub Copilot hoặc ChatGPT đã vào trận.
Kết quả là, kỹ năng thực tế, khả năng học hỏi nhanh, sáng tạo, tư duy phản biện… trở thành những thứ nhà tuyển dụng đánh giá cao hơn cả… một tờ bằng cứng.
Nhà tuyển dụng cũng đang thay đổi
Ngày càng nhiều công ty (đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ, khởi nghiệp, dịch vụ sáng tạo) không yêu cầu bằng cấp cố định. Thay vào đó, họ quan tâm đến:
- Bạn biết làm gì?
- Bạn đã từng làm chưa?
- Bạn có thể thích nghi nhanh không?
Google, Tesla, IBM – từng là “thánh địa” học vấn – giờ đây đều có chính sách tuyển dụng dựa trên kỹ năng.
Ngay tại Việt Nam, bạn có thể thấy trên các nền tảng như iviec.io: rất nhiều vị trí không yêu cầu bằng đại học – mà yêu cầu portfolio, dự án thực tế, hoặc chứng chỉ chuyên môn từ các khóa học online như Coursera, Udemy, Google Career Certificates…
Đại học vẫn có giá trị – nhưng không phải cho tất cả
Đừng hiểu nhầm – đại học không vô dụng. Trong nhiều lĩnh vực như Y khoa, Luật, Kỹ thuật, Sư phạm… thì bằng cấp vẫn cực kỳ quan trọng, thậm chí là bắt buộc.
Vấn đề ở đây là: đại học không còn là “con đường duy nhất”. Bạn có thể học nghề, học trực tuyến, đi làm sớm, khởi nghiệp, hoặc chọn học theo cách riêng phù hợp với mục tiêu cá nhân.
Quan trọng là hiểu mình muốn gì và cần gì.
Vậy, nếu không học đại học thì sao?
Nếu bạn không muốn (hoặc không thể) học đại học, đừng hoảng loạn. Bạn có nhiều lựa chọn hơn bao giờ hết:
Học nghề: Lập trình, thiết kế, cơ khí, điện lạnh, chăm sóc sắc đẹp…
Tham gia các khóa học chuyên sâu: Google Career Certificates, Udemy, Coursera…
Làm thật – học trong lúc làm: thực tập, cộng tác viên, freelance, dự án cá nhân.
Xây dựng thương hiệu cá nhân: tạo LinkedIn, blog, kênh TikTok, chứng minh kỹ năng thật.
Bạn hoàn toàn có thể tìm việc làm phù hợp với năng lực của mình – và iviec.io chính là một nền tảng giúp bạn làm điều đó.
Vậy, Gen Z nên làm gì với bằng đại học (hoặc không)?
Hãy bắt đầu bằng cách đặt ra 3 câu hỏi đơn giản:
Mình muốn làm nghề gì?
Nghề đó cần bằng cấp hay kỹ năng?
Có cách nào khác để đạt mục tiêu đó không – nhanh hơn, rẻ hơn hoặc phù hợp hơn với hoàn cảnh của mình?
Nếu câu trả lời là có, thì đại học không còn là “lựa chọn bắt buộc”.
Ngược lại, nếu ngành nghề bạn mơ ước cần bằng cấp, thì việc đầu tư 4 năm đại học (kèm chiến lược tài chính hợp lý và học song song kỹ năng thực tế) vẫn rất đáng giá.
Đừng chọn theo đám đông – chọn theo mình
Bằng đại học không phải “vé đảm bảo việc làm”, nhưng cũng không phải “tờ giấy vô dụng”.
Vấn đề không nằm ở tấm bằng – mà nằm ở cách bạn sử dụng 4 năm đại học (hoặc không đại học) để chuẩn bị cho hành trình nghề nghiệp của mình.
Quan trọng nhất: đừng để ai quyết định giúp bạn. Không phải cha mẹ, bạn bè hay xã hội. Hãy là người chủ động định nghĩa con đường của chính mình.
Nếu bạn đã sẵn sàng bắt đầu hành trình nghề nghiệp – hãy thử tìm việc tại iviec.io
Bạn có thể:
Tìm kiếm các vị trí không yêu cầu bằng cấp.
Xem xét các công việc freelance, part-time, thực tập.
Nộp hồ sơ chỉ bằng CV + kỹ năng (không cần bằng đại học).
Tham gia cộng đồng người trẻ chủ động xây dựng sự nghiệp.
Truy cập ngay iviec.io để tìm cơ hội việc làm phù hợp với chính bạn – dù bạn có tấm bằng hay không.
Để nhận thêm được những tips hay về ứng tuyển hãy theo dõi các trang thông tin chính thức của iVIEC nhé!
Web thông tin: https://career.iviec.io/
Trang tik tok: https://www.tiktok.com/@iviecchannel?lang=vi-VN và https://www.tiktok.com/@iviecbyfpt
Trang Youtube: https://www.youtube.com/channel/UCc7m_U1UFWI2UWh25fYhJkA
